کتاب دو قرن سکوت

از عبدالحسین زرین کوب

سال انتشار: ۱۳۳۰

کتاب‌های تاریخی، همیشه جزو پرطرفدارترین کتاب‌های صنعت نشر هستند. تاریخ، جدا از جذابیت‌های ذاتی خودش، یکی از پراهمیت‌ترین شاخه‌های علوم انسانی و اجتماعی است که هر کس باید حداقلی از آن را بداند. کتاب دو قرن سکوت، با نثر روان و ادبیات خاص خود، که مخصوص قلم کم‌نظیر زرین‌کوب است، میان آثار تاریخی جایگاه ویژه‌ای دارد. نگاه متفاوت زرین‌کوب به این بخش از تاریخ ایران می‌تواند برای هر علاقه‌مند به تاریخ، بسیار جذاب و مفید باشد و دید متفاوتی از تاریخ ایران به او بدهد.

درباره‌ی کتاب دو قرن سکوت

تاریخ را فاتحان می‌نویسند! هروقت به کتابی تاریخی برمی‌خورم، این نقل قول خردمندانه و جالب به ذهنم می‌رسد. تاریخ، همیشه خواندنی است؛ حتی اگر از زبان فاتحان نوشته‌ شده باشد. پس فکرش را بکنید که چقدر خواندنی‌تر می‌شود اگر این تاریخ از زبان کسانی نوشته‌ شود که شکست‌خورده‌ بودند؛ مثل کتاب دو قرن سکوت.

داستانِ نوشتنِ کتاب «دو قرن سکوت»، به دوره‌ی پهلوی و اوج‌گیری موج ملی‌گرایی بین ایرانیان برمی‌گردد. این موج که از طرف حکومت به‌شدت حمایت می‌شد، بسیار سریع به یکی از گفتمان‌های اصلی فرهنگ ایرانی تبدیل شد و آثار بسیاری در رابطه با آن تولید شدند.

یکی از مهم‌ترین این آثار، کتاب دو قرن سکوت است. این کتاب به مقایسه‌ی اوضاع ایران قبل و بعد از حمله‌ی اعراب می‌پردازد و آن را یکی از تیره‌ترین نقاط تاریخ ایران نام‌گذاری می‌کند. طولی نکشید که همه‌ی نسخه‌های این کتاب پس از چاپ، به‌فروش رفتند و نایاب شدند. دیدگاهی جدید نسبت‌به تاریخ ایرانی و معرفی فرهنگ ایران قبل از اسلام، به‌عنوان فرهنگی غنی و استوار، از جمله مهم‌ترین نوآوری‌های این کتاب هستند؛ فرهنگی که با حمله‌ی گسترده اعراب به ایران، درمعرض فروپاشی قرار گرفت و نوع جدیدی از حکومت‌داری را وارد ایران کرد.

در قسمتی از کتاب می‌خوانیم: «شک نیست که در هجوم تازیان، بسیاری از کتاب‌ها و کتابخانه‌های ایران دستخوش آسیب فنا گشته‌ است. این دعوی را از تاریخ‌ها می‌توان حجت آورد و قرائن بسیار نیز از خارج آن را تأیید می‌کند. با این همه بعضی از اهل تحقیق در این باب تردید دارند و این تردید چه لازم است؟! برای عرب که جز قرآن هیچ سخن را قدر نمی‌دانست کتاب‌هایی که از آنِ مجوس بود و البته نزد وی دست‌کم مایه‌ی ضلال بود چه فایده داشت که به حفظ آنها عنایت کند؟ در آیین مسلمانان آن روزگار آشنایی به خط و کتابت بسیار نادر بود و پیداست که چنین قومی تا چه حد می‌توانست به کتاب و کتابخانه علاقه داشته باشد. تمام قراین و شواهد نشان می‌دهد که عرب از کتاب‌هایی نظیر آنچه امروز از ادب پهلوی باقی مانده‌ است، فایده‌ای نمی‌برده. در این صورت جای شک نیست که در آن‌گونه کتاب‌ها به دیده حرمت و تکریم نمی‌دیده‌ است.»

در حاشیه کتاب

عبدالحسین زرین کوب، مورخ و نویسنده بزرگ ایرانی که پس از انتشار کتاب دو قرن سکوت به شهرت بی‌نظیری دست پیدا کرده بود، برای تجدید چاپ کتاب خود اجازه خواست تا کتاب را با تحقیقات بیشتر اصلاح و بازنویسی کند. نظر او این بود که کتابش را با شور جوانی و تندروی نسبت به اعراب و مسلمانان نوشته‌ است.

او بعد از پنج سال تحقیق این کتاب را با اصلاحاتی وارد بازار کتاب کرد. «بسیاری از این موارد مشکوک و تاریک جاهایی بود که من در آن روزگار گذشته، نمی‌دانم از خامی یا تعصب نتوانسته‌ بودم به عیب و گناه و شکست ایران به‌درست اعتراف کنم. در آن روزگاران، چنان روح من از شور و حماسه لبریز بود که هر چه پاک و حق و مینوی بود از آن ایران می‌دانستم و هر چه را از آن ایران– ایران باستانی را می‌گویم- نبود زشت و پست و نادرست می‌شمردم.»

البته زرین کوب برای جبران اشتباهات خود در این کتاب، کتابی دیگر با نام کارنامه‌ی اسلام نوشته که در آن به شرح خدمات اسلام پرداخته‌ است.

این کتاب مورد نقد و پژوهش بسیاری از تاریخ‌نگاران قرار گرفته و یکی از پرحاشیه‌ترین کتاب‌های تاریخی ایران است.

بخش اول کتاب

در بخش های اول کتاب سخن از زبونی اعراب جاهلی میباشد و رابطه ی بندگی آنان در دربار خسروان (ساسانیان)

از آنجا که ایرانیان با رومیان  همواره در رقابت بودند این دو امپراتوری بر سر کالا های مورد تجارت با هندوستان و راه تجاری یمن عربستان ایران و راه تجاری یمن حبشه (حبشه که دست نشانده ی دولت روم) و هندوستان (از طریق راه حبشه ، ایران و اعراب را دور می زدند)

اعراب همواره وابسته ی دربار ایران بودند و همیشه پادشاهان ساسانی شاهان حیره (شهری عربی در مقابل غارت اعراب از ایران) را تعییین می کردند. و داستان نجات یمن از دسته حبشه توسط  با ۶۰۰ سرباز ایرانی و شکست حبشه و…

از آنجا که عربستان صحرایی بی چیز بور نه امپراتوری روم خواهان آن بود نه ایران

اما گذشته از این ساسانیان که در ابتدا دولتی قدرتمند بودند به زوال کشیده شدند که به سبب فساد روحانیون و سرداران و مالیات های سنگینی که بر مردم نهاده بودن مردم از دولت ناراضی بودند . تحصیلات مخصوص طبقه های اشراف و روحانیون بود و مردم عادی را به آن راه نبود.  قیام های مزدک  و مانی هم باعث اصلاح این امور نشد.

بخش دوم

مژدهی آسمانی قبل از هر چیز ، عرب را که پست ترین و پراکنده ترین مردم بود به سوی رفعت و وحدت کشانید.(نقل از کتاب)

از آنجا که یزد گرد بر تخت نشسته بود ولی سرداران و موبدان در حال فتنه جویی بودند. اعراب تا حیره آمده بودند یزدگرد رستم فرخ زاد را از خراسان خواست تا اعراب را درسی عبرت آموز دهد.اعراب که پیش از این بندگان ایران زمین بودند از جنگ ترس داشتند .

اما دست برد های آنان از ایران و آشفته بودن اوضاع ایران که هر چند گاه سرداری شورش میکرد. اعراب را گستاخ تر می کرد.

رستم با صحبت( چهار ماه هر دو لشکر روبه روی هم بودند و مذاکره میکردند ) با اعراب دریافت که این قوم ساده دل بر ایرانیان آشفته حال دست خواهند یافت.رستم در نبرد قادسیه شکست خورد. نبردی که در آن ایرانیان به سرو وضع اعراب میخندیدند.این جنگ چهار روز طول کشید. سرانجام طوفانی به هوا خاست و شن در چشم سپاهیان ایران کرد و اعراب از این موقعیت استفاده کردند و رستم کشته شد و سپاه پراکنده شد.

اعراب به سمت مدائن رفتند و آنجا را نیز به کمک ایرانی های نا راضی فتح کردن. سپس جنگ جلولاء هم کا از پیش نبرد.خیانت های زیادی نیز از جانب ایرانی ها رخ داد.

اعراب با ورود به کسری و غنایم آن شروع به غارت کردن گویند فرق بین نمک و کافور راهم نمی دانستند حتی بعضی فکر میکردند که نقره از طلا با ارزش تر است. گفته اند عربی یاقوتی به هزار دینار فروخت گفتند چرا ارزان فروختی گفت  از هزار بیشتر اگر میدانستم  همان می گفتم. یا فرش مهستان را به مدینه فرستادند و از بزرگی فرش در مدینه مکانی یافت نشد که فرش را در آنجا بیندازند و در آخر فرش را پاره پاره کردند و بین سران قوم تقسیم کردند. گویند قسمتی را بیست هزار دینار فروختند.گویند اعراب به عمر نامه نوشتند که با کتاب های کتابخانه ها چه کنیم عمر گفت: آن ها را به آب افکن که اگر آنچه در آن کتابها هست سبب راهنمایی است خداوند برای ما قرآن فرستاده است که از آنها راه نماینده تر است و اگر در آن کتاب ها جز مایه گمراهی نیست ،خداوند ما را از شر آنها در امان داشته است.از این سبب کتاب ها در آب یا اتش افکندند.(ابن خلدون )

در آخرین جنگ دولت ساسانی ، یعنی جنگ نهاوند از سر تا سر ایران سپاه به نهاوند آمد و هر روز بیشتر میشدند و سپاهیان اعراب که صف آرایی کرده بودند می دیدند که جنگی در نمی گیرد و تعداد ایرانیان با گذشت هر روز بیشتر میشود این شد که حیله ای ساختند تا سپاه ایران را از استحکامات خود بیرون بیاورند.به دروغ گفتند که خلیفه مرده است و ما بر میگردیم سپاه ایران هم برای تعقیب و کشتن اعراب بیرون آمد و در دام اعراب افتادند.با شکست در نهاوند ایران به دست اعراب افتاد.

از آرشیو مقالات موفقیت دیدن کنید. (کلیک کنید)

از آرشیو مقالات مدیریتی دیدن کنید. (کلیک کنید)

از آرشیو مقالات شاد زیستن دیدن کنید. (کلیک کنید)

از آرشیو مقالات امید به زندگی دیدن کنید. (کلیک کنید)

از آرشیو مقالات یک دقیقه مطالعه دیدن کنید. (کلیک کنید)

از آرشیو کل مقالات دیدن کنید، بهترین ها برای شما… (کلیک کنید)

تلگرام علم ما (کلیک کنید)

اینستاگرام علم ما (کلیک کنید)

کتاب های پیشنهادی خود را در تالار کتاب بیان کنید (کلیک کنید)